Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Araştırma Görevlisi Asude Bolat, öğrencisi olduğu İstanbul Teknik Üniversitesi’nde 2022 yılında tamamladığı ‘Kentsel Açık Mekân Olarak Caddelerin Kalite Kriterleri Bağlamında Değerlendirilmesi ve Kavramsal Bir Model Önerisi: Van Cumhuriyet Caddesi’ adlı yüksek lisans tezi ile Prof. Dr. İlhan Tekeli Şehircilik Kültürü Vakfı tarafından Yüksek Lisans Tez Teşvik Ödülüne layık görüldü.
Başvuran 78 tez içerisinden yüksek lisans kategorisinde teşvik ödülüne layık görülen tezde yapılan çalışmalara dair Arş. Gör. Asude Bolat şu bilgileri aktardı:
“Cumhuriyet sonrası Modern Van Kenti’nin ilk- ve hala- kent merkezi olan Cumhuriyet Caddesinin Beşyol kavşağı ile Kazım Karabekir Bulvarı arasındaki 560m’lik kısmı ve yakın çevresi çalışıldı. Yapılan tez çalışmasında, cadde bir kentsel açık mekân olarak mimarlık ve kentsel tasarım disiplinleri kapsamında ‘mekânsal kalite kriterleri’ açısından değerlendirildi. Cadde, 3 ana mekânsal kalite kriteri olan ‘mekân konforu, mekân kimliği ve mekânsal çekicilik’ kriterleri çerçevesinde 108 ayrı parametre ve 26 analiz ile detaylı bir şekilde analiz edildi. Yapılan analizler sonucunda, caddenin konfor kriteri açısından kalite düzeyi kötü, çekicilik kriteri açısından çok kötü ve kimlik kriteri açısından çok kötü olduğu tespit edildi. Yapılan değerlendirmeler sonucunda caddenin konfor kriteri açısından kalite düzeyini düşüren en büyük niteliksel eksikliğin erişilebilirlik ve kentsel açık mekân elemanlarının eksikliği olduğu tespit edilmişken; caddenin çekicilik kriteri açısından kalite düzeyini düşüren en büyük niteliksel eksiklik ise algılanabilir ve biçimsel açıdan estetik olmaması gerek mekânsal gerekse işlevsel çeşitlilik sunmaması olduğu tespit edilmiştir.
Caddenin çekiciliğini düşüren bir diğer problem farklı davranış ve aktivitelere imkân verecek mekânsal biçimlenişlere sahip olmamasıdır. Caddenin kimlik kriteri açısından kalite düzeyini düşüren niteliksel eksiklikler ise yere özgü mimari ya da doğal değerlere sahip olmayışıdır. Bununla birlikte cadde, diğer caddelerden ya da kentin diğer kısımlarından ayrıştırılabilecek özgün bir forma sahip değildir. Gerek renk gerek malzeme gerek biçim ve boyutta gerekse sahip olduğu mekân elemanlarında bir konsept ve kompozisyon bulunmamaktadır. Değerlendirmeler sonucunda Cumhuriyet Caddesi’nin, ne yazık ki diğer herhangi bir caddeden ayrıştırılamayacak kadar kimliksiz olduğu sonucu çıkarılmıştır.”
Tezin yazarı Bolat’a göre, cadde, küresel ölçekte çoğu caddenin barındırdığı motorlu taşıt öncelikli bir işleve sahip olup kamusal mekân işlevi açısından oldukça zayıftır. Ulusal ölçekte, uygulama imar planlarının kentsel açık mekândaki sınırlayıcılıklarına ve yap-satçı politikayla şekillenmiş kimliksiz ve monoton bir forma sahiptir. Yerel ölçekte ise Van kenti, Türkiye yaşam kalitesi sıralamasında 81 il içerisinden 72. sırada olup sosyal hayattan memnuniyet ve mutluluk düzeyleri düşük değerlere; Cumhuriyet Caddesi özelinde ise kentin doğrusal kent merkezi ve en eski kent parçası olması sebebiyle fiziksel ve işlevsel bir eskimeye sahiptir.
Bolat, tezinde Cumhuriyet Caddesi’nin mekânsal kalitesinin arttırılmasına yönelik caddenin yeniden canlandırılarak kente ve kentliye kazandırılması gerektiğine vurgu yapmış ve tezde “yenileme ve sağlıklaştırma” müdahale biçimleri önermiştir. Bu müdahaleler doğrultusunda caddede kısmi yayalaştırma, Beşyol Meydanında yayalaştırma, çalışma alanındaki niteliksiz yapıların yıkılması yoluyla alanda yeniden düzenleme ve tasarım, niteliği iyi yapılarda cephe düzenlemeleri ve tasarım, mimari kimliğe sahip yapıların korunması ve restorasyonu tasarım politikaları olarak belirlemiştir. Bu politikalar doğrultusunda caddenin işlevleri, formu ve caddede sunulması beklenen yerel yönetim hizmetlerine yönelik 3 kalite kriteri doğrultusunda
mekânsal öneriler sunulmuştur.
Bolat’a göre, “Çalışma, konu kapsamında örneklem alanda yapılan ilk çalışma olması açısından önem taşımaktadır. Cumhuriyet Caddesi’nin mekân kalitesini arttırılabilmek ve kamusal bir mekân olarak kentlilere kazandırabilmek adına uzun vadeli çözümlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Cumhuriyet Caddesi’nin mekân kalitesinin arttırılması, her şeyden önce kentlilerin o mekânda bulunmaktan ve mekânı kullanmaktan duyduğu memnuniyeti arttıracak ve bu yolla kentlilerin yaşam kalitesinin arttırılmasına katkıda bulunacaktır. İkinci olarak, kullanıcıların fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik haline katkıda bulunacak ve sağlıklı bireyler ile sağlıklı toplumların oluşmasına katkı sağlayacaktır. Yoğun kullanılan bir ticaret aksı olması ve kentin kalbi olarak nitelendirilmesi sebebi ile kentsel ölçekte bir öneme sahip olan alanın mekânsal kalitesinin arttırılması, göç ile şekillenmiş ve kozmo kültürel bir yapıya sahip Van ilinde toplumsal birlik ve beraberliğin sağlanmasına katkıda bulunacaktır. Eski önemini ve değerini yitiren caddenin kalitesinin arttırılmasıyla, değeri de artacak ve yatırımların mekâna çekilmesiyle kente ekonomik katkıda bulunacaktır. Sahip olacağı çeşitli işlevlerle istihdam olanakları sunacak; çekici bir odak noktası olarak kentin turizm ve marka değerini arttıracaktır.”
Bolat, bu ödüllü tez çalışmasını Van gibi kadim bir kente kazandırmaktan mutluluk duyduğunu çalışmanın başta Van İpekyolu Belediyesi ve Van Büyükşehir Belediyesi tarafından dikkate alınması gereken bir çalışma olduğuna vurgu yapmakta ve projelendirilerek hayata geçirilmesinin Van için büyük kazanç olacağını ifade etmektedir. Bu doğrultuda Bolat, konuyla ilgili tüm girişimlere açık olduğunu ve tezin yerel yönetimler tarafından değerlendirilmesi hâlinde her türlü akademik ve teknik desteği vermekten mutluluk duyacağını belirtmektedir.
Üniversitemiz akademisyenini aldığı ödül vesilesiyle tebrik eden Rektör Prof. Dr. Hamdullah Şevli şu sözleri kaydetti: “Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim elemanlarımızdan Arş. Gör. Asude Bolat’ın tezinde Van ilimizin en merkezi noktalarından biri olan Cumhuriyet Caddesi üzerine birçok önemli tespit ve değerlendirmeler yer almaktadır. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi olarak akademik bilgi birikimimizin öncelikli olarak öğrencilerimize ve şehrimize fayda sağlaması en büyük gayemizdir. Bu bağlamda Bolat’ın elde ettiği verilerin ilgili kurumlar tarafından dikkate alınmasını temenni ediyor, şehrimizin daha da gelişmesi ve güzelleşmesi için üzerimize düşeni yapmaya hazır olduğumuzu da ifade etmek istiyorum.”
